ပရေၚ်ပညာဟီုဂှ် ဒးဓမံက်ရုပ်ရဴ နကဵုသိက္ခာရ။ ” Education Is Designated as Sikkha”
ပညာ ပညာဟီုဂှ် ယဝ်ဂၠိုက်ဂၠာဲအဓိပ္ပါယ်သောဲသောဲဗြောဲဗြောဲမ္ဂး နွံဒၟံၚ်ဂၠိုၚ်ကဵုဂကူ ဂၠိုၚ်ကဵုသာ် ဂၠိုၚ်ကဵုဥပမာတုဲ နကဵုတၚ်နၚ်လညာတ်တၞဟ်ဟ်သာ်တအ် ပံက်ထ္ၜးအဓိပ္ပါယ်မာန်ရ။ အ္စာပိယရတနဟီုဂှ် ဒှ်ကောန်ဍုၚ်သဳရိလင်္ကာမွဲဇကုတုဲ ကၠုၚ်သ္ပဒၟံၚ်အ္စာဗ္တောန်လိက် ပဍဲတက္ကသိုလ်မဟာစူဠာလံၚ်ကန် ၊ ဍုင်သေံရ။ ဗွဲတၟေၚ် ညးဂှ် ဒှ်ခမဳမစိစောန် ပဍဲအရာပါဠိ၊ ပိဋကတ်ပိမွဲဇကုရ။ တန်ဗ္တောန်စပ်ကဵုဗုဒ္ဓဘာသာဗွဲမဂၠိုၚ် ညးကေတ်လျိုၚ်ဗ္တောန်ကဵုဒၟံၚ်တုဲ သၞာံ (၂၀၂၀)လၟုဟ်ဏံဂှ် ဂွံဒှ်ကၠုၚ်ညးကဍိုက်ကဍိုပ်ဌာနဗုဒ္ဓဘာသာ ပဍဲတက္ကသိုလ်ဂှ်ရ။ ဒးကာလမွဲတ္ၚဲ အဃောညးကဵုဒၟံၚ်ခန်လ္ၚတ်ကုကွးဘာတအ်ဂှ် ညးချူလိက် ဂွံစၟတ်သမ္တီကေတ် ဂလာန်မွဲဒကုတ်၊ မွဲဒကဴကီုရ။ ညးဟီုလဝ်ဂှ် “ပရေၚ်ပညာဟီုဂှ် ဒးဓမံက်ရုပ်ရဴ နကဵုသိက္ခာရ”။ ဂလာန်ဒဿနညးမွဲပိုဒ်ဝွံ ပံက်အဓိပ္ပါယ်ပေၚ်ၚ် ဟွံမာန်ကၠုၚ်ဏီရ။
ဗွဲကြဴ ဂွံဆဵုကဵုအ္စာဗ္တောန်လိက် စပ်ကဵု”ဓဝ်ၜိုဟ်လလံကဵုပရေၚ်သာသနာ” မၞုံယၟု အဇာန်ဇရုန်တုဲ ညးဆက်ဗ္တောန် နကဵုကဍိုပ်လိက် “လစွံစိုတ်ဗုဒ္ဓဘာသာ စပ်ကဵုပရေၚ်ပညာပၠန်ရ။ ဒုၚ်သ္ဇိုၚ်ကဵုတၚ်နၚ် မကတ်လ္ၚတ်နၚ် နူကဵုအ္စာၜါတၠ ဗွဲမထေက်ကြိုက်တုဲ ကဍိုပ်လိက်မတွံဂး “ပညာဂှ် ထိၚ်ဒဝ်ကဵုသိက္ခာညိ”ဝွံ ကဍတ်ပါ်တိတ်ကၠုၚ်ရ။ ပညာဟီုဂ်ှ ဗီုလဵုၜတ်ကၞာတ်ရော။ ဒုၚ်သ္ဇိုၚ်ကဵုဍာ်ဒကေဝ်ညးတၠကသပ် ညးဗှ်လိက်တအ်တုဲ နကဵုဥပမာပရေၚ်ၜတ်ကၞာတ် တၞဟ်ဟ်သာ် တိတ်ဒှ်ကၠုၚ်မာန်ရ။ ဒၞာဲဝွံ “ပညာဟီုဂှ် မိက်ဂွံၜတ်ကၞာတ်ဏာ နကဵုသိက္ခာရ။”
ဗွဲကိုပ်ကၠာ သိက္ခာဟီုဂှ် အတိုၚ်ကျာ်တွံ နွံ(၃)သာ်ရ။
၁။ အဓိသဳလသိက္ခာ – ပွမကတ်လ္ၚတ် ပ္ကတ်ပ္ကေၚ် မၚ်မွဲ ကာယ၊ ပါင်၊ စိုတ် မပြဲ
၂။ အဓိစိတ္တသိက္ခာ – ပွမကတ်လ္ၚတ် မၚ်မွဲပရေၚ်စိုတ်စရိုတ် မပြဲ
၃။ အဓိပညာသိက္ခာ – ပွမကတ်လ္ၚတ် ပ္ကတ်ပ္ကေၚ် ပရေၚ်ရပ်စပ်သုၚ်စောဲ ပါ်ပဲါ ဒးဗၠေတ် (ခန္ဓ၊ ရုပ်၊ နာမ်) မပြဲ
ယဝ်ဒးဟီုပရူပရာသိက္ခာမ္ဂး ပရေင်ပညာ ပွမမင်မွဲ ပရေင်စိုတ်ဓါတ်တအ်လေ တၞီလုပ်လၟိဟ်အာတုဲတုဲရ။ ကဆံၚ်ပညာ ကတ်လ္ၚတ်ကၠုၚ်လဝ် ပဍဲဘာတန်တေံဂှ် ဒှ်ပညာမွဲဂကူကီုရ။ ဆအယာံမာတ် ပညာသာမညမွဲဂကူကီုရ။ ဟွံစိုပ်အာကဆံၚ် အဓိပညာ၊ ဟွံလုပ်စိုပ်အာကဆံင် သိက္ခာတအ်ဏီရ။ ဂွံလဝ် ဒဳဂရဳ (၁၀၀)ဟွံက ကဵုဒှ်ကၠာရ ပရေၚ်မၚ်မွဲ ကာယ၊ ပါင်၊ စိုတ် ဟွံမွဲ၊ ပရေင်စိုတ်ဓါတ်ယုတ်သဝ်၊ ပရေင်ပါ်ပဲါ ဒးဗၠေတ်ဟွံလေပ်ဏီမ္ဂး လဂွံကဵုဒဳအိုဝ်ရဳ သိက္ခာပိပြကာ အတိုၚ်ကျာ်ဗုဒ္ဓမ္ဂး ကဆံၚ်သိက္ခာဂှ် ဂံါလုပ်အာစိုပ် ဟွံမာန်ဏီရ။ မွဲကဆံၚ်ပၠန် “ပညာဟီုဂှ် ဒှ်ညးထ္ၜးမုက်ကဵုညးလောကတုဲ သိက္ခာဟီုဂှ် ဒှ်ညးထိၚ်ဒဝ် မၚ်မွဲရံၚ်စံၚ် သၠုၚ်ပ္တိုန်ကဵုဘဝတအ်ဂှ်ရ။” ရံၚ်ကဵုကဆံၚ်ပညာညးတုဲ ယဝ်ပံၚ်ဖက်ဆက်ဆောံမ္ဂး ဂွံအယာံမာတ်မွဲခဏဟေၚ်မာန်တုဲ ပွမပံၚ်ဖက်ဆက်ဆောံကဵု ၚုဟ်မးဓဝ်သိက္ခာဂှ် ဒှ်မိဿဟာဲဍာ်ဇမၠိၚ်မာန်ရ။
ပညာဂှ်ပၠန်လေဝ် နွံဒၟံၚ်(၃)ကဆံၚ်ကီုရ။
၁။ သုတမယပညာ – ပညာပွမမိၚ်ညာတ်
၂။ စိန္တမယပညာ – ပညာပွမချပ်စၚ်ခြၚ်
၃။ ဘာဝနာမယပညာ – ပညာပညာပွမဇၞော်ပၟဝ် ပွမဓမံက်ရုပ်ရဴ
ပညာပိဂကူဓမံက်လဝ်လတူဂမၠိုၚ်ဂှ် ပရးကၠေံမွဲမွဲဂကူတုဲ ယဝ်ကတ်လ္ၚတ်မ္ဂး အာစိုပ်တိုၚ်ပ္ကဴဟွံမာန်ပုဟ်ဂှ် ညာတ်ကေတ်လဝ်ကီုရ။ ပညာပိဂကူဏံ ဒးကွာ်မွဲဂၠံၚ်တရဴ ဒးထိၚ်ဒဝ်ကဵုသိက္ခာမှ ဂွံဒှ်ပညာမပြဲမွဲမာန်ရ။ ဟွံသေၚ်မ္ဂး ကုညးမဍိုက်ပေၚ်ကဵုပညာ သီုပိပြကာဏံမှဟေၚ် ဂွံဒှ်ပူဂိုလ်တၠပညာမွဲမာန်ရ။ ပဍဲအရာပ္ကောံပ္ကေဝ် ကတ်လ္ၚတ်ပညာဂှ်လေဝ် ထေက်ကဵုဒးစွံသတိ ဗွဲမဇၞော်ကဵုဇြဟတ်ရ။ မူဟိုတ်ရောဟီုမ္ဂး ပူဂိုလ်ဂွံလဝ်ပညာကဝက်ကဝုဲ၊ ပညာပိတင်ဟွံစိုပ်ဒတုဲတအ်ဂှ် ဒှ်ကၠုၚ်အန္တရာယ် သွက်ပွဳပွူလေပ်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ “တၠပညာပ္တောံ” တအ်ဂှ် ထေက်ကဵုဒးစွံသတိရ။
ဥပမာ…မၞိဟ်မွဲ ဂွံမိၚ်ကေတ်လဝ်ပရိုၚ် နူကဵုညးမွဲကဆံၚ်တုဲ ခိုဟ်ကီု၊ ပရေံကီု ဓရ်ချပ်ဗ္စာ စိန္တမယပညာဟွံမွဲမ္ဂး ဘာဝနာမယပညာ ကေင်ကာဓမံက်ရုပ်ရဴလေဝ် ဗၠေတ်မှာတုဲ ဇကုဇကု ကေုာံ ညးဗက်လက္ကရဴဇကု အာစိုပ်ဒဒိုက်မာန်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ကဍိုပ်သ္ကိုပ်နွံကဵုပညာတအ်ဂ်ှ ဂလာန်မွဲလပါ်ဓဝ် ညးတအ် ဟွံပၠုပ်ကဍဟ်ရ။ ယဝ်ထေက်ကဵုဒးကလၚ်ၜါလ္ပာ်မ္ဂး ညးတအ် ကလၚ်နဲကဵုသုတမယပညာ သီုၜါလ္ပာ်တုဲဟေၚ် ညးတအ်ကလေၚ်ချပ်ဗ္စာနကဵုစိန္တာမယပညာ ကၠးကၠးဖဍးဖဍးပလန်ရ။ ကာလဂှ်မ္ဂး ညးတအ်ဖျေံသ္ဂုတ်သွာတ် ဓမံက်ရုပ်ရဴကမၠောန် ကေတ်သွဟ်နကဵု ဘာဝနာမယပညာရ။ ဣဏံဂှ် ဒှ်လက်သဏ်ကဍိုပ်သ္ကိုပ် မဍိုက်ပေၚ်တဴကဵု (၃)ဂကူရ။
ကဍိုပ်သ္ကိုပ်ပဍဲသ္ၚိပိုယ်ဂှ် ဒှ်ပိုယ်ရ။ သွက်ဘဝဇကုမ္ဂး ဇကုဂှ် ဒှ်သၟိၚ်စက္ကဝဝ်ဘဝဇကု ဒှ်ညးဍိုက်ကဍိုပ်ဘဝဇကုရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ပိုယ်လေဝ် ဇကုဇကုလေဝ် ထေက်ကဵုဒးဍိုက်ပေၚ်ကဵုပညာပိဂကူ အတိုၚ်လတူတေံကီုရ။
ဥပမာ….ကမၠောန်မွဲမွဲ ပိုယ်မိက်ဂွံကၠောန် ပဍဲသ္ၚိပိုယ် ပဍဲပွဳပွူပိုယ်မ္ဂး ဗွဲကိုပ်ကၠာ ဒးစၟဳစၟတ် ဒးစမ်ၜတ် ဒးဂၠိုက်ဂၠာဲနဲကဲခိုဟ်တအ်ရ။ ကာလဂၠာဲသ္ၚဳနဲကဲခိုဟ်ဂှ်မ္ဂး ဒးသၟာန်စမ်ၜတ် ပရူပရာ ပရေၚ်ကမၠောန် နူမိဿဟာဲသ္ကအ်ရဲ ဒိုဟ်စုၚ် ဗီုပြၚ်စုၚ်လေၚ်ရ။ ညးလ္ၚဵုတအ်ဂှ် ပံက်ထ္ၜးကဵု ပရိုၚ်ခိုဟ် တၚ်နၚ်ကသပ်လညာတ်ညာဏ်ခိုဟ်တုဲ ညးလ္ၚဵုတအ်ဂှ်ပၠန် ရန်ကဵုလလေၚ်ဖိုလ်ဇကု ဂွံဒှ်ဖိုလ်သွက်ညး တအ်တုဲ ကဵုကၠုၚ်ကသပ်လညာန်ညာဏ်ဗၠေတ်ဗၠေတ်ဗၠေၚ်ၚ်တအ်လေဝ် နွံရ။ တၚ်နၚ်စုၚ်လေၚ်ဂှ်လေဝ် ကလိဂွံမာန်ရ။ ၜိုန်ဂှ်လေဝ် ကသပ်လညာတ်ညာဏ် ပရေၚ်ဆဵုဂဗ ဇကုအာတ်လဝ်တုဲ ညးတအ်ဆာဲကိုဟ်နၚ်ကဵုတုဲတအ်ဂှ် နဒဒှ်စွံၚုဟ်မး လ္တူလညာတ်ညာဏ်ညးတအ်တုဲ လ္ပပတိုန်ဒုဟ်၊ လ္ပတးပဲါဏီညိ။ စွံလဝ် ပဍဲကဍဟ်ဇကုမွဲကရေက်ကၠာ လ္ပပၠုပ်ထောံ ပဍဲကဍဟ်ဇကုဖအိုတ်ဏီညိ။ ဂလာန်ညးတၞဟ်သ္အာၚ် နူကဵုမွဲတၠပၠန်ဂှ်လေဝ် ဂိုၚ်ဒေပ်လဝ် ပဍဲကဍဟ်မွဲကရေက်ကီုညိ။ ပွမစမ်ၜတ်တုဲ ဂွံမိၚ် ဂွံညာတ်ကေတ်သီုဖအိုတ်ဂှ် ဒှ်ပညာမွဲကဆံၚ် “သုတမယပညာ”ရ။
ဂွံမိၚ်ကေတ်ပရိုၚ် နူပန်ဒိုဟ်ဒ္စာံဠၚ်တုဲ ချပ်ဆညိ။ ပိုၚ်ခြာညိ။ ပဍဲလိက်ပရေၚ် “ဂျူးလူမျိုးများ ကလေးပြုစုပျိုးထောၚ်နည်း” အံၚ်ကိုဝ်ဠာတ် ချူလဝ် “ကသပ်ပွမချပ်ဆပိုၚ်ခြာဟီုဂှ် တိတ်ကၠုၚ်နူကဵုဓဝ်သံသယသၠေဟ်ပၟာတအ်ရ။” အဓိပ္ပါယ်ဍေံဂှ် သီုကဵုဟွံချပ်ဆပိုၚ်ခြာမွဲသာ် ဇၟာပ်ညးတၞဟ်တအ် ကဵုကၠုၚ်လညာတ်၊ ကဵုကၠုၚ်ကသပ်ဂှ် လ္ပဒုၚ်ဂိုၚ်ကေတ်ဖအိုတ်၊ လ္ပပတှ်ေကေတ်ဖအိုတ်ညိ။ ကသပ်လညာတ်ညာဏ်သီုဖအိုတ်တအ်ဂှ် တၚ်နၚ်လဵုမွဲထေက်တန်ကဵုဘဝဇကုရော ချပ်ဆပိုၚ်ခြာ ရုဲစှ်ကေတ်ညိ။ ဥပမာ… မပ္တံသွံဖျာ ပံက်ရုၚ်ကမၠောန် ဗ္တောန်ကွတ်နာနာတအ်ဂှ် သွက်ဝါသန်ဇကု ကဵုဘဝဇကု အရာထေက်တန်အိုတ် ဒးရးအိုတ်ဂှ် ရုဲစှ်ကေတ်မွဲဗီုညိ။ လ္ပကဵုဒှ် ဒွိဟ ဣတေံညံၚ်ညံၚ် ဣဏံညံၚ်ညံၚ် ဒံၚ်ယံၚ်ဒံၚ်ယံၚ်ညိ။ ပွမချပ်ဆတၚ်နၚ် နူပွမဂၠိုက်ဂၠာဲစမ်ၜတ်လဝ် ၊ ပွမရုဲစှ်တင်နင်ထေက်ကြိုက်အိုတ် သွက်ဘဝဇကုဂှ် ညးကော်ခဴစ “စိန္တာမယပညာ” ရ။
ကာလရုဲစှ် တၚ်နၚ်ထေက်ကြိုက်ကဵုဘဝဇကုတုဲဒှ်မ္ဂး ကဆံၚ်လက္ကရဴအိုတ် ပွမဓမံက်ရုပ်ရဴ မပ္တံသွံဖျာ၊ ပံက်ရုၚ်ကမၠောန်၊ ကတ်ဗ္တောန်မွဲမွဲကဵုဒ်ှ ဖျေံသန္နိဌာန်တုဲ ဖန်ဗဒှ်ပ္တိုန်ကမၠောန် သွက်ဘဝဇကုဂှ် ဒှ်ကဆံၚ်ဓမံက်ရုပ်ရဴ “ဘာဝနာမယပညာ”ရ။ ရုပ်ရဴကမၠောန်အံၚ်ဇၞးမ္ဂး ဇကုဂှ် ဂွံဒှ်ကၠုၚ်ကဍိုပ်သ္ကိုပ်ခိုဟ် ညးဍိုက်က္ဍိုပ်ဘဝဇကုခိုဟ်မွဲမာန်ရ။
က္လေၚ်သ္ၚဳဂၠိပ်အာကဵုသိက္ခာမွဲဝါပၠန်ညိ။ ဂွံလဝ်ပညာတုဲ “ပညာဂှ် ယဝ်သိက္ခာဟွံထိၚ်ဒဝ်၊ မၚ်မွဲမ္ဂး ဒှ်အာတၠပညာပ္တောံမွဲမာန်ရ။” မၞိဟ်ဂကူဏံဂှ် ဒှ်ညးမလေပ်ကဵုအန္တရာယ်ကဵုပွဳပွူလေပ်ရ။ ဂွံလဝ်ပညာတုဲ ၜိုန်ရအံၚ်ဇၞး စိုပ်အာတိုၚ်ပ္ကဴမွဲမွဲဒၞာမာန်ကီုလေဝ် ဓရ်သဳလဟွံမွဲ၊ ဒ္ဂေတ်သီလလီု (အဓိသီလသိက္ခာဟွံမွဲ)၊ ဓရ်ချပ်ဆသွက်ပွီပွူဟွံမွဲမ္ဂး ပညာ (ဟွံသေင်) ပရေင်အံင်ဇၞးကေမ်ဇျာပ်လဝ်တ္ၚဲဏံဂှ် တန်တဴအာလအ်လအ်ဟွံမာန်ရ။ ၜိုန်တန်တဴကဵုဒှ်ကၠာ ခိုဟ်ဆအယာံမာတ်မွဲဘဝဟေၚ်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ “ပညာဂှ် ထိၚ်ဒဝ်ကဵုသိက္ခာညိ”။
ဂၠံၚ်တရဴကောန်ဗုဒ္ဓဘာသာပိုယ်တအ် ပ္တဝ်ဏာကဍိုပ်ဂှ် ဒှ်ဂၠံၚ်တရဴမဂ္ဂၚ် (၈)ပြကာရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ မဂ္ဂၚ် (၈)ပြကာ ဗီုတၞီလုပ်လၟိဟ် ပဍဲသိက္ခာ (၃)ပြကာဂှ်လေဝ် သ္ဒးတီလဝ်ထေက်ကီုရ။
– လညာတ်ဒးရးတပ်တး၊ ကသပ်တပ်တးတအ်ဂှ် ဒှ်ဂကောံပညာ အဓိပညာသိက္ခာ (ပွမချပ်ဗ္စာပြဲသြန် သွက်ဇကု၊ သွက်ညးသ္အာင်)ရ။
– လဟီုဍာံပြ၊ ကမၠောန်ခိုဟ်၊ ပွမဂယိုင်လမျီုဒးရးတအ်ဂှ် ဒှ်ဂကောံသီလ အဓိသီလသိက္ခာ (ပွမမင်မွဲထိင်ဒဝ်ပြဲသြန် သွက်ဇကု၊ သွက်ညးသ္အာင်)ရ။
– မၞုံကဵုလွဳပရာဒးရး၊ မၞုံကဵုဓရ်သတိဒးရး၊ မၞုံကဵုအာရီုသမာဓိ တၚ်ပ္တဝ်ကဍိုပ်ဒးရး ဟွံပဍဵုပဍိုက် ပျဲပျာံညးမွဲသ္အာၚ်ဂှ် ဒှ်ဂကောံစိုတ် အဓိစိတ္တသိက္ခာ (ပွမသၠုၚ်ပ္တိုန်စိုတ်ဓါတ်ပြဲသြန် သွက်ဇကုဇကု၊ သွက်ညးသ္အာင်)ရ။
ဟိုတ်ဂှ်ရ…ပညာဇကုပိုင်ပြီလဝ်တုဲတအ်ဂှ် လ္ပကဵုဒးဒုၚ်ဝးပ္ကဝ်ထောံ ဟိုတ်နူသိက္ခာ ဒ္ဂေတ်လ္ၚတ်လီုလီုတအ်ညိ။ ပညာဂှ် ကဵုဂွံသၠုၚ်ပတိုန်ဘဝဇကုမာန်ညိ။ ပညာဂှ် လ္ပထံက်ပခိုၚ်လဝ်ကဵုဓဝ်မာနညိ။ ထံက်ပခိုၚ်ကေတ် နကဵုသိက္ခာညိ။ ပညာဂှ် ယဝ်ထံက်ပခိုၚ်လဝ်ကဵုဓရ်မာနမ္ဂး ကာလမာနကဝ် ဘဝဇကုဒးသဝ်စှ်ေအာမာန်ဂှ် လ္ပဝိုတ်ညိ။ ပညာ တဆိပ်ကြာဒဳဂရဳ ကတ်လ္ၚတ်လဝ်အကြာဘာတန် ဘာတက္ကသိိုလ်တအ်ဂှ် ဒှ်ပညာမွဲဂကူတုဲ သိက္ခာဒ္ဂေတ်လ္ၚတ်ဂှ်ဟေၚ် ဗဗိုန်ပခိုၚ်ကဵုပညာတအ်ဂှ် မာန်ရ။
ၜိုန်ပညာ တဆိပ်ကြာဒဳဂရဳဟွံမွဲကီုလေဝ် သိက္ခာဂှ် ယဝ်မၚ်မွဲလဝ်မၞိဟ်၊ မၞိဟ်ဂှ် ယဝ်ထိၚ်ဒဝ်လဝ် သိက္ခာဒ္ဂေတ်လ္ၚတ်မ္ဂး လ္တူနူတဆိပ်ကြာပညာဒဳဂရဳ စှ်ဆကၠံဆဟွံက သၟူမောဝ်ပဍးအာ အပကြာညးလောကတအ်မာန်ရ။ “ပညာဟီုဂှ် ဒှ်ညးထ္ၜးမုက်မတ်တုဲ သိက္ခာဂှ် ဒှ်ညးရပ်ဇုက်၊ ဒှ်ညးချဳဒရာၚ်သွက်ဇကု အလုံမွဲဘဝဏောၚ်”ဂှ် လ္ပဝိုတ်ညိ။ “ပညာဂှ် ထိၚ်ဒဝ်ကဵုသိက္ခာညိ။”
ဗွဲမအဲပရဲဟေင်
မာံအဇ္ဇ (တံင်ပြင်)
crd