ယၟုဗၟာဂှ် ဒှ်ကၠုင်ပရောမၞိဟ်စိုတ်လုပ်စဂၠိုင် ပ္ဍဲဍုင်ဗၟာရ။ စၞး (မြန်မာ) ဂှ် သုင်စောဲဒး (ဗမာ) ပ္ဍဲတရဴဒဝ်သု အာယူရောပ်ဂှ်တုဲ ကဝ်မရှေန်ပေဲါရုဲမာဲကၟိန်ဍုင် ကဵုသတိကဵုညး ညံင်သ္ဂောံရှ်ေသှ်ေအာ သၞောဝ်သ္ဇိုင်ဥပဒေ ဒပ်ပၞာန်မဓဇက်လဝ်ဂှ်ကီု ညံင်ဟွံဂွံသုင်စောဲအာ (ဗမာ) စၞးကၟိန်ဍုင်ရ။ ဟိုတ်နူညး ပ္ကတ်ပပ္ကေင်ဒၟံင် အခေါင်အရာ ဒဳမဝ်ကရေဇြဳတုဲ ဗီုဒးစိုတ် ကော်မာန်ရောင် ဒဝ်သုကလေင်သှ်ခၠေဝ်ရ။
ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၈၉ ဒပ်ပၞာန်တံ ပြံင်လှာဲထောံ ယၟုဍုင် နူ (ဗမာ) ဂှ် ဒှ်အာ (မြန်မာ) ရ။ (ဗမာ) ဂှ် နူလက်ထက် ကဵုလဵုနဳ အၚ်္ဂလိက်တံ သမုတ်ကၠုင်လဝ် (ဗမာ) သ္ပစၞးကဵု ကောန်ဂကူဗၟာတုဲ ညံင်ဂွံသ္ပစၞး အလုံဍုင်ဗၟာဂှ် အလဵုအသဳဗၟာတံ ခုတ်ကၠုင်လဝ် (မြန်မာ) ရ။
ဆဂး ဍုင်ပလိုတ်လ္ၚဵုလ္ၚဵု သီုကဵုဍုင်အမေရိကာန်တံလေဝ် ယၟုတၟိလၟုဟ်ဏံဂှ် ဟွံဒဒှ်ေဒယှ်ကၠုင်ကဵု ကတောဝ်သောတဏီရ။ နူခေတ်ဗကာံတေံ (မြန်မာ) ဂှ် သ္ပစၞးကဵု ဂကူမဗၟာတုဲ ဒဵုကဵုလၟုဟ် ကောန်ဍုင်အရင် ဗွဲမဂၠိုင်တံ ပတှ်ေကေတ်သာ်ဂှ်ရ။
မအရေဝ်ဝေါဟာ (မြန်မာ) ဂှ် နူ (၁၁) ဗွဝ်ကၠံသၞာံတေံ ဂကူမန်တံ သုင်စောဲကၠုင်လဝ် ပ္ဍဲလိက်တၟံ မိရမာ (Mirma) အိုတ်ရ။ ဍာံဍာံမ္ဂး (ဗမာ) ကဵု (မြန်မာ) ဂှ် ဂွံအဓိပ္ပဲါတုပ်ပ် ပ္ဍဲဘာသာဗၟာတုဲ (ဗမာ) ဂှ် သုင်စောဲ ပ္ဍဲအရာဟီုအရေဝ်တုဲ (မြန်မာ) ဂှ် သုင်စောဲ ပ္ဍဲအရာချူလိက်ရ။ (Burma: Wikipedia) သ်အာင်နူဂှ်ပၠန် ယၟုဍုင်ဗၟာဂှ် (ဗမာ) ဒှ်ဒှ်၊ (မြန်မာ) ဒှ်ဒှ် သ္ပစၞးကဵု ကောန်ဂကူဗၟာသီုၜါရောင် ဂွံဆဵုကၠုင် ပ္ဍဲလိက်ဗၟာအိုတ်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ယၟု (မြန်မာ) လၟုဟ်ဂှ် သ္ပစၞးကဵု ဍုင်ကောန်ဍုင်အရင်တံ သီုဖအိုတ်ဟွံသေင်၊ သ္ပစၞးကဵု ဍုၚ်ဂကူဗၟာမွဲဓဝ်ရောင် ကောန်ဍုင်အရင်တံ ညာတ်ကေတ်ရ။ ဟိုတ်နူဍုင်ဗၟာ ဒးဒုင်အုပ်ဓုပ်ကၠုင်ကဵု အၚ်္ဂလိက်တံဂှ်ရ ယၟုတံဏံ က္တဵုဒှ်ကၠုင် သာ်ဏံရ။
ဍုင်ဗၟာ ဂွံဗၠးၜးတုဲ ယၟုကၟိန်ဍုင်ဗၟာဂှ် အလဵုအသဳဗၟာတံ ဟွံပြံင်လှာဲတုဲ ဆယၟုဍုင်လ္ၚဵုလ္ၚဵု မပ္တံကဵုဍုင်လ္ဂုင်ဂှ် (Rangoon) ဍုင်မတ်မလီုဂှ် (Moulmein) တံဟေင် ဟိုတ်နူဒှ်ဒၟံင်ယၟု အလဵုအသဳ အၚ်္ဂလိက်တံ မခုတ်လဝ်ဂှ်တုဲ အလဵုအသဳဗၟာတံ ပြံင်လှာဲကၠုင်ရ။ နူ (Rangoon) ဂှ် ဒှ်အာ (Yangon) တုဲ နူ (Moulmein) ဂှ် ဒှ်အာ (Mawlamyine) ဂွံဆဵုကေတ်ရ။ ဍာံဍာံမ္ဂး ယၟု (Rangoon) ဂှ် (Yangon) ဟွံသေင် နကဵုဘာသာမန် ဒှ်လ္ဂုင်ဟေင်ရ။
ပ္ဍဲသၞာံ ၁၇၅၅ ကြဴနူသၟိင်ဗၟာ ဥူအံင်ဇေယျ ဗ္တိုက်သီဂွံ ဍုင်လ္ဂုင်တုဲ နူလ္ဂုင်ဂှ် ပြံင်လှာဲကၠုင် (Yangon)၊ သၞအိုတ် မဂွံအဓိပ္ပဲါရ။ ဆဂး ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၈၉ အခိၚ်အလဵုအသဳဗၟာတံ ပြံင်လှာဲကၠုင် ယၟုဍုင်ဂှ် ဟွံကလေင်ပြံင်လှာဲထောံ အတိုင်ယၟုမန် တမ်မူလတေံပၠန်တုဲ ပြံင်လှာဲအာ အတိုင်ဥူအံင်ဇေယျ မခုတ်လဝ်ဂှ်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ပရေင်ပြံင်လှာဲယၟု ကၟိန်ဍုင်ဂှ် ညံင်သ္ဂောံပခိုင်ပ္တိုန် လက်သန်ဂကူဗၟာရောင် မဒှ်တုဲ ညံင်သ္ဂောံသ္ပစၞးကဵု ယၟုဍုင်ကောန်ဍုင်အရင်တံ ဟွံသေင်ရ။
ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၄၈ စဗၠးၜး နူသၟဝ်တဲအၚ်္ဂလိက်တုဲ ဂကူဗၟာတံ ဂ္စာန်ပခိုင်ကၠုင် လက်သန်ဂကူ နကဵုနဲနာနာသာ်ရ။ မပ္တံကဵု ပ္တိုန်စရာဲသၟိင်ဗၟာ အနဝ်ရထာ၊ ဗယျေအ်နံင် ကေုာံ ဥူအံင်ဇေယျတံ ဒှ်ညးဒက်ပ္တန်ကၠုင် အေမ်ပါယာဗၟာ အလန်ပထမ၊ ဒုတိယ၊ တတိယတံရ။ ဗီုရုပ်ဨကရာဇ်သၟိင်ဗၟာပိတၠဏံဂှ် အလဵုအသဳဗၟာတံ သီုကဵုဒက်စွံလဝ် ပ္ဍဲဍုင်ဇၞော် နေပျဳဒဝ်တေံ သွက်ကောန်ဂကူဍေံတံ သ္ဂောံဗှ်ဗၞုဟ်အိုတ်ရ။
ဟိုတ်နူပခိုင်ကၠုင် လက်သန်ဂကူ နကဵုပရေင်ပြံင်လှာဲယၟု ကၟိန်ဍုင်ဂှ်ရ အလဵုအသဳဗၟာတံ ကၠတ်သိုင်ဒၟံင် စတုတ္ထ အေမ်ပါယာ သ္ၚိတ်တ်အိုတ်ရ။ ဟိုတ်ဂှ်ရ ယဝ်ရအလဵုအသဳဗၟာတံ မိက်ဂွံဒက်ပ္တန် ကၟိန်ဍုင်ပံင်ကောံ ဝှေတ်ဒရဴဇေတ်တ်မ္ဂး လက်သန်ကၟိန်ဍုင် မပ္တံကဵု ယၟုဍုင်၊ အလာံကောန်ဂကူ ကေုာံ သရာဲသ္ဂံင်ကောန်ဂကူတံဂှ် သ္ဒးဒှ် ဗွဲဓမ္မတာဟေင်တုဲ သ္ပစၞးကဵု ဂကူဗၟာမွဲဓဝ်ဟေင် ဒှ်ဟွံထေက်ရောင် ညာတ်ကေတ်ရ။