ဍုၚ်သုဝဏ္ဏဘုံဂှ် ဍုၚ်ပျူ ဟွံသေၚ်၊ မဒှ်ဍုၚ်ယေန်သၞာၚ်မန် ဇေတ်ဇေတ်ရောၚ်ဂှ် တၠပညာဝၚ်မန်တံ ကလေၚ်ဟီုပလန်ဏာ ကြဴနူလိက်ပရိုၚ်ဗၟာ ချူကၠုၚ် ပရူဍုၚ်သုဝဏ္ဏဘုံရ။
ပ္ဍဲလိက်ပရိုၚ်အလဵုအသဳဗၟာ (ကြေးမုံ) ချူကၠုၚ် ပရူကၠောန်ဗဒှ် ပေဲါဗှ်လိက်ခၞံ “ဂကူပျူ ကေုာံ ကၟိန်ဍုၚ်ပျူ” ပ္ဍဲဍုၚ်လ္ဂုၚ် ပ္ဍဲဂိတုအံက်တဝ်ဗာ ၁၂ ဂှ်မ္ဂး “ဂကူပျူတံဂှ် ဒက်ပ္တန်ကၟိန်ဍုၚ်ဇၞော် မပ္တံကဵု တကံၚ်၊ ဟာန်လေန်၊ ဗဳသၞု၊ သရေခေတ္တရာ၊ ဓညဝတဳ၊ သုဝဏ္ဏဘုံ (သဓီု) ဂမၠိုၚ်တုဲ သ္ပဒတဴမံၚ်စံၚ်ကၠုၚ်ရောၚ်” ဓမံက်ထ္ၜးလဝ် သာ်ဂှ်ရ တၠပညာဝၚ်မန်တံ ကလေၚ်ပလန်ဟီုဏာရောၚ်။
ဗီု-ကဴဝဴ
“ဆဵုကေတ်တၚ်္ကာ မွဲၜါမ၊ ဆဵုဍိုတ် မွဲၜါဒကုတ်ညိ ဗီုဇကုနွံပၟိက် တံၚ်ပၠုပ်ဏာဍုၚ်ပျူ ဟွံဂွံပုဟ်။ ပျူကဵု မန်တံဂှ် ခေတ်တုပ် မွဲခေတ်ဓဝ်ရ။ ပျူတံ ကၠုၚ်အုပ်ဓုပ် ပ္ဍဲသုဝဏ္ဏဘုံဂှ် ဟလဵုပလေဝ် ဒှ်ဟွံမာန်ပုဟ်” သာ်ဝွံ တၠပညာဝၚ်မန် နာဲမၞိက်ၜိုပ် ကော် နာဲမိုၚ်တဝ် ဟီုရ။
ဍုၚ်သုဝဏ္ဏဘုံဂှ် အခိၚ်တမၠာတေံ ဒှ်ကၠုၚ်ဍုၚ်သၞေဟ်က္ၜၚ် ဌာန်ကူသာန်သွံရာန်ဗၞိက်တုဲ မတၚ်္ကာတံ သှ်ၜေက်မံၚ်လေဝ် ဒှ်မာန်ရောၚ်။ တၚ်္ကာတံလေဝ် တၚ်္ကာပျူဟာ တၚ်္ကာအိန္ဒိယျဟာဂှ် ဟွံချိုတ်ပၠိုတ်ရောၚ်ဂှ် ညးထ္ၜးဥပမာတုဲ ဟီုဂးဏာရ။
“ဥပမာ - ခေတ်လၟုဟ် ဗီုပိုဲဆဵု ဒဝ်ဠာအမေရိကာန်ကီု၊ ဇၟာပ်ဆဵုဒဝ်ဠာအမေရိကာန် ဒၞာဲဏံ အမေရိကာန် အုပ်ဓုပ်လဝ်ဏောၚ်ဂှ် ဖျေံကေတ်သ္ဂုတ်သွာတ် ဟွံဂွံပုဟ်” သာ်ဝွံ ညးမဒှ် ဥက္ကဋ္ဌ ဂကောံသုတေသနဝၚ်မန် နာဲမိုၚ်တဝ် ဟီုရ။
ဗီု-ကဴဝဴ
လစှေ်သကိုပ်စၞောန်ပ္ညုၚ်တြေံ ဌာနသုတေသနဝၚ် နာဲဇြာန်ဝေန်ဂှ်လေဝ် ဍုၚ်သုဝဏ္ဏဘုံဝွံ ဒှ်ဍုၚ်မန် ချိုတ်ချိုတ်ပၠိုတ်ပၠိုတ်ရောၚ်ဂှ် ညးဟီုဗှ်ဏာ ပ္ဍဲပေဲါဗှ်လိက်ခၞံ “သုဝဏ္ဏဘုံ” မကၠောန်ဗဒှ် ပ္ဍဲဍုၚ်မတ်မလီုကီုရ။
ပ္ဍဲဂိတုနဝ်ဝေမ်ဗာ ၃၊ ၄ ဂှ် ကၠောန်ဗဒှ် ပေဲါဗှ်လိက်ခၞံ “သုဝဏ္ဏဘုံ” ပ္ဍဲၝောံဗဒမ်တွဵုရး ဍုၚ်မတ်မလီု ဗှ်ဏာလိက်ခၞံ ၁၈ စံၚ်တုဲ ဍုၚ်သုဝဏ္ဏဘုံဂှ် ဒှ်ဍုၚ်မန် ဒေသသဓီုရောၚ် နကဵုလညာတ် ဝၚ်၊ သုတေသန၊ ဘာသာဗေဒ၊ သၞောဝ်ဥပဒေ ပတိုန်ဏာ သီုသက်သဳသာဓကရ။
ပ္ဍဲပေဲါဗှ်လိက်ခၞံဂှ်မ္ဂး သကိုပ်ဝန်ဇၞော် တွဵုရးမန် ဥူအုၚ်မျေတ် ကေုာံ ဝန်ဇၞော်ဂမၠိုၚ်၊ အမာတ်စၠတ်ထဝ်ဂမၠိုၚ်၊ တၠပညာ သုတေသန နူတက္ကသိုလ်မတ်မလီုဂမၠိုၚ်၊ တၠပညာဝၚ်ဂမၠိုၚ်၊ ဂကောံလိက်ပတ်ယေန်သၞာၚ် ကေုာံ ညးစၞး နူတွဵုရးမန် ၁၀ ပွိုၚ်ဍုၚ် သီုဖအိုတ် လၟိဟ် ၄၀၀ တၠပြၚ် တိုန်စိုပ်အိုတ်ရ။
“အတိုၚ်လိက်တၟံသီကလျာဏီ သၟိၚ်ဓမ္မစေတဳ ချူပုတ်လဝ်ဂှ်ရ ရာမညဒေသဂှ် ဍုၚ်မန်ချိုတ်ချိုတ်ပၠိုတ်ပၠိုတ်ဏောဝ်။ ဣဏံဂှ် ပိုဲထ္ၜးသက်သဳမာန်မံၚ်” ညးဟီုသာ်ဂှ်ရ။
ညးဝွံ မဒှ်ဇာတိ ပွိုၚ်ဍုၚ်ပံၚ်၊ ယိုက်ဂၠေၚ်ကၠုၚ်တာလျိုၚ် ပ္ဍဲဌာနသုတေသနဝၚ်တုဲ သ္ပကၠုၚ်သုတေသန စပ်ကဵုဍုၚ်သုဝဏ္ဏဘုံ ၃၀ သၞာံပြၚ်ရောၚ် ဂွံတီကေတ်ရ။
ဗီု-ကဴဝဴ
“နူဌာနသုတေသနတြေံတံ သ္ပလဝ်သုတေသန ပ္ဍဲသဓီု ချိုတ်ချိုတ်ပၠိုတ်ပၠိုတ် ဟွံမွဲပုဟ်။ ခဲါၜံက်သ္ပသုတေသန ချိုတ်ချိုတ်ပၠိုတ်ပၠိုတ်တုဲ တၠပညာတံ ဖျေံသ္ဂုတ်ညိ၊ ဍုၚ်မန်ဟာ ဍုၚ်ပျူဟာဂှ် ကၠးကေတ်မာန်ဏောၚ်” သာ်ဝွံလေဝ် ဍုၚ်သုဝဏ္ဏဘုံဂှ် ဒှ်အာဲကၟာဲမန်ချိုတ်ပၠိုတ်ရောၚ် ညးဂံၚ်ဒုၚ်စမ်ၜတ်ရ။
ဌာနသုတေသနတြေံ ဍုၚ်ဗၟာဂှ် သ္ပပ္တံနူခဲါၜံက် ကွာန်ဝၚ်က ဒေသသဓီု အကြာသက္ကရာဇ် ခရေတ် ၁၉၇၄ - ၇၈ ဂှ်တုဲ ဟွံဆက်သ္ပသုတေသန ချိုတ်ချိုတ်ပၠိုတ်ပၠိုတ် စပ်ကဵုဍုၚ်သုဝဏ္ဏဘုံရောၚ်ဂှ်လေဝ် ညးဟီုပါ်ပဲါရ။
ကြဴနူလိက်ပရိုၚ် အလဵုအသဳဗၟာ ချူသ္ဂးကၠုၚ် အတိုၚ်လတူဝွံဂှ်တုဲ ဂွိၚ်ဖေက်ဒးဒုၚ်ပလီုကၠေံ ဝၚ်မန်ဍာံဍာံပြပြဂှ်ရ ပ္ဍဲဂိတုအံက်တဝ်ဗာ ၂၂ ဂှ် မပ္တံကဵု ကျာ်ဇၞော်အာစာ ခမဳသၚ်ဂမၠိုၚ်၊ တၠပညာဝၚ်မန်ဂမၠိုၚ်၊ က္ဍိုပ်သကိုပ် ဗော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်မန်ဂမၠိုၚ်၊ ဂကောံလိက်ပတ်ယေန်သၞာၚ်ဂမၠိုၚ် ပံၚ်ကောံတုဲ ဒက်ပ္တန်ကၠုၚ် ဂကောံသုတေသနဝၚ်မန်ရ။
နူဂှ်တုဲ ပ္ဍဲဂိတုနဝ်ဝေမ်ဗာ ၁ ဏံဂှ် ပလံၚ်ဗစိုပ်လဝ် လိက်ဒစဵုဒစး ကုသမတ ဥူတိၚ်သိၚ်၊ သကိုပ်ဝန်ဇၞော် တွဵုရးမန် ဥူအုၚ်မျေတ်၊ ဥက္ကဋ္ဌ ကၠောန်ဗဒှ် ပေဲါဗှ်လိက်ခၞံ “ဂကူပျူ ကၟိန်ဍုၚ်ပျူ” ဒံက်တာချေတ်ဇြာန်ဝေန် စပ်ကဵုလိက်ပရိုၚ်အလဵုအသဳ ချူလဝ်ဂှ်ရ။
ပ္ဍဲလိက်ပရိုၚ်အလဵုအသဳဗၟာ (ကြေးမုံ) ချူကၠုၚ် ပရူကၠောန်ဗဒှ် ပေဲါဗှ်လိက်ခၞံ “ဂကူပျူ ကေုာံ ကၟိန်ဍုၚ်ပျူ” ပ္ဍဲဍုၚ်လ္ဂုၚ် ပ္ဍဲဂိတုအံက်တဝ်ဗာ ၁၂ ဂှ်မ္ဂး “ဂကူပျူတံဂှ် ဒက်ပ္တန်ကၟိန်ဍုၚ်ဇၞော် မပ္တံကဵု တကံၚ်၊ ဟာန်လေန်၊ ဗဳသၞု၊ သရေခေတ္တရာ၊ ဓညဝတဳ၊ သုဝဏ္ဏဘုံ (သဓီု) ဂမၠိုၚ်တုဲ သ္ပဒတဴမံၚ်စံၚ်ကၠုၚ်ရောၚ်” ဓမံက်ထ္ၜးလဝ် သာ်ဂှ်ရ တၠပညာဝၚ်မန်တံ ကလေၚ်ပလန်ဟီုဏာရောၚ်။
ဗီု-ကဴဝဴ
“ဆဵုကေတ်တၚ်္ကာ မွဲၜါမ၊ ဆဵုဍိုတ် မွဲၜါဒကုတ်ညိ ဗီုဇကုနွံပၟိက် တံၚ်ပၠုပ်ဏာဍုၚ်ပျူ ဟွံဂွံပုဟ်။ ပျူကဵု မန်တံဂှ် ခေတ်တုပ် မွဲခေတ်ဓဝ်ရ။ ပျူတံ ကၠုၚ်အုပ်ဓုပ် ပ္ဍဲသုဝဏ္ဏဘုံဂှ် ဟလဵုပလေဝ် ဒှ်ဟွံမာန်ပုဟ်” သာ်ဝွံ တၠပညာဝၚ်မန် နာဲမၞိက်ၜိုပ် ကော် နာဲမိုၚ်တဝ် ဟီုရ။
ဍုၚ်သုဝဏ္ဏဘုံဂှ် အခိၚ်တမၠာတေံ ဒှ်ကၠုၚ်ဍုၚ်သၞေဟ်က္ၜၚ် ဌာန်ကူသာန်သွံရာန်ဗၞိက်တုဲ မတၚ်္ကာတံ သှ်ၜေက်မံၚ်လေဝ် ဒှ်မာန်ရောၚ်။ တၚ်္ကာတံလေဝ် တၚ်္ကာပျူဟာ တၚ်္ကာအိန္ဒိယျဟာဂှ် ဟွံချိုတ်ပၠိုတ်ရောၚ်ဂှ် ညးထ္ၜးဥပမာတုဲ ဟီုဂးဏာရ။
“ဥပမာ - ခေတ်လၟုဟ် ဗီုပိုဲဆဵု ဒဝ်ဠာအမေရိကာန်ကီု၊ ဇၟာပ်ဆဵုဒဝ်ဠာအမေရိကာန် ဒၞာဲဏံ အမေရိကာန် အုပ်ဓုပ်လဝ်ဏောၚ်ဂှ် ဖျေံကေတ်သ္ဂုတ်သွာတ် ဟွံဂွံပုဟ်” သာ်ဝွံ ညးမဒှ် ဥက္ကဋ္ဌ ဂကောံသုတေသနဝၚ်မန် နာဲမိုၚ်တဝ် ဟီုရ။
ဗီု-ကဴဝဴ
လစှေ်သကိုပ်စၞောန်ပ္ညုၚ်တြေံ ဌာနသုတေသနဝၚ် နာဲဇြာန်ဝေန်ဂှ်လေဝ် ဍုၚ်သုဝဏ္ဏဘုံဝွံ ဒှ်ဍုၚ်မန် ချိုတ်ချိုတ်ပၠိုတ်ပၠိုတ်ရောၚ်ဂှ် ညးဟီုဗှ်ဏာ ပ္ဍဲပေဲါဗှ်လိက်ခၞံ “သုဝဏ္ဏဘုံ” မကၠောန်ဗဒှ် ပ္ဍဲဍုၚ်မတ်မလီုကီုရ။
ပ္ဍဲဂိတုနဝ်ဝေမ်ဗာ ၃၊ ၄ ဂှ် ကၠောန်ဗဒှ် ပေဲါဗှ်လိက်ခၞံ “သုဝဏ္ဏဘုံ” ပ္ဍဲၝောံဗဒမ်တွဵုရး ဍုၚ်မတ်မလီု ဗှ်ဏာလိက်ခၞံ ၁၈ စံၚ်တုဲ ဍုၚ်သုဝဏ္ဏဘုံဂှ် ဒှ်ဍုၚ်မန် ဒေသသဓီုရောၚ် နကဵုလညာတ် ဝၚ်၊ သုတေသန၊ ဘာသာဗေဒ၊ သၞောဝ်ဥပဒေ ပတိုန်ဏာ သီုသက်သဳသာဓကရ။
ပ္ဍဲပေဲါဗှ်လိက်ခၞံဂှ်မ္ဂး သကိုပ်ဝန်ဇၞော် တွဵုရးမန် ဥူအုၚ်မျေတ် ကေုာံ ဝန်ဇၞော်ဂမၠိုၚ်၊ အမာတ်စၠတ်ထဝ်ဂမၠိုၚ်၊ တၠပညာ သုတေသန နူတက္ကသိုလ်မတ်မလီုဂမၠိုၚ်၊ တၠပညာဝၚ်ဂမၠိုၚ်၊ ဂကောံလိက်ပတ်ယေန်သၞာၚ် ကေုာံ ညးစၞး နူတွဵုရးမန် ၁၀ ပွိုၚ်ဍုၚ် သီုဖအိုတ် လၟိဟ် ၄၀၀ တၠပြၚ် တိုန်စိုပ်အိုတ်ရ။
“အတိုၚ်လိက်တၟံသီကလျာဏီ သၟိၚ်ဓမ္မစေတဳ ချူပုတ်လဝ်ဂှ်ရ ရာမညဒေသဂှ် ဍုၚ်မန်ချိုတ်ချိုတ်ပၠိုတ်ပၠိုတ်ဏောဝ်။ ဣဏံဂှ် ပိုဲထ္ၜးသက်သဳမာန်မံၚ်” ညးဟီုသာ်ဂှ်ရ။
ညးဝွံ မဒှ်ဇာတိ ပွိုၚ်ဍုၚ်ပံၚ်၊ ယိုက်ဂၠေၚ်ကၠုၚ်တာလျိုၚ် ပ္ဍဲဌာနသုတေသနဝၚ်တုဲ သ္ပကၠုၚ်သုတေသန စပ်ကဵုဍုၚ်သုဝဏ္ဏဘုံ ၃၀ သၞာံပြၚ်ရောၚ် ဂွံတီကေတ်ရ။
ဗီု-ကဴဝဴ
“နူဌာနသုတေသနတြေံတံ သ္ပလဝ်သုတေသန ပ္ဍဲသဓီု ချိုတ်ချိုတ်ပၠိုတ်ပၠိုတ် ဟွံမွဲပုဟ်။ ခဲါၜံက်သ္ပသုတေသန ချိုတ်ချိုတ်ပၠိုတ်ပၠိုတ်တုဲ တၠပညာတံ ဖျေံသ္ဂုတ်ညိ၊ ဍုၚ်မန်ဟာ ဍုၚ်ပျူဟာဂှ် ကၠးကေတ်မာန်ဏောၚ်” သာ်ဝွံလေဝ် ဍုၚ်သုဝဏ္ဏဘုံဂှ် ဒှ်အာဲကၟာဲမန်ချိုတ်ပၠိုတ်ရောၚ် ညးဂံၚ်ဒုၚ်စမ်ၜတ်ရ။
ဌာနသုတေသနတြေံ ဍုၚ်ဗၟာဂှ် သ္ပပ္တံနူခဲါၜံက် ကွာန်ဝၚ်က ဒေသသဓီု အကြာသက္ကရာဇ် ခရေတ် ၁၉၇၄ - ၇၈ ဂှ်တုဲ ဟွံဆက်သ္ပသုတေသန ချိုတ်ချိုတ်ပၠိုတ်ပၠိုတ် စပ်ကဵုဍုၚ်သုဝဏ္ဏဘုံရောၚ်ဂှ်လေဝ် ညးဟီုပါ်ပဲါရ။
ကြဴနူလိက်ပရိုၚ် အလဵုအသဳဗၟာ ချူသ္ဂးကၠုၚ် အတိုၚ်လတူဝွံဂှ်တုဲ ဂွိၚ်ဖေက်ဒးဒုၚ်ပလီုကၠေံ ဝၚ်မန်ဍာံဍာံပြပြဂှ်ရ ပ္ဍဲဂိတုအံက်တဝ်ဗာ ၂၂ ဂှ် မပ္တံကဵု ကျာ်ဇၞော်အာစာ ခမဳသၚ်ဂမၠိုၚ်၊ တၠပညာဝၚ်မန်ဂမၠိုၚ်၊ က္ဍိုပ်သကိုပ် ဗော်ပရေၚ်ဍုၚ်ကွာန်မန်ဂမၠိုၚ်၊ ဂကောံလိက်ပတ်ယေန်သၞာၚ်ဂမၠိုၚ် ပံၚ်ကောံတုဲ ဒက်ပ္တန်ကၠုၚ် ဂကောံသုတေသနဝၚ်မန်ရ။
နူဂှ်တုဲ ပ္ဍဲဂိတုနဝ်ဝေမ်ဗာ ၁ ဏံဂှ် ပလံၚ်ဗစိုပ်လဝ် လိက်ဒစဵုဒစး ကုသမတ ဥူတိၚ်သိၚ်၊ သကိုပ်ဝန်ဇၞော် တွဵုရးမန် ဥူအုၚ်မျေတ်၊ ဥက္ကဋ္ဌ ကၠောန်ဗဒှ် ပေဲါဗှ်လိက်ခၞံ “ဂကူပျူ ကၟိန်ဍုၚ်ပျူ” ဒံက်တာချေတ်ဇြာန်ဝေန် စပ်ကဵုလိက်ပရိုၚ်အလဵုအသဳ ချူလဝ်ဂှ်ရ။