တာလျိုၚ်ပိုဲ အဓိကလၟုဟ်ဂှ် သွက်ဂွံဆဝ်မ္ၚုဟ်မှာဇန်ကောန်ဍုၚ်ကွာန် ညံၚ်ဂွံလုပ်ပၞာန်ပၠန်ဂတးကီု၊ နကဵုပၞာန်ပၠန်ဂတး သွက်ဂွံဗတိုက်ပလီုထောအ် ရဲသမၠဲတိကီု၊ ပရေၚ်ပၠန်ဂတး ညံၚ်ဂွံဗျာပ်အာ အလုံဍုၚ်မွဲဂှ် ပိုဲဒးကၠောန်ရောၚ်။ ညးလဵုမွဲဟွံဟီု ဟွံဇြိုဟ်နက် လတူတာလျိုၚ်အဓိကဏအ်မ္ဂး မၞိဟ်ဂှ် ဒှ်ညးမယိုက်ဂၠေၚ်တာလျိုၚ်ခိုဟ်မွဲ ဟွံသေၚ်။ ကောန်သ္ဂံၚ်ပိုဲတအ်ဂှ် ကၠိုဟ်ခၠၚ်ကေတ် တာလျိုၚ်အဓိကဏအ်တုဲ ညံၚ်ပရေၚ်ပၠန်ဂတး ဂွံဗျာပ်အာ အလုံမွဲဍုၚ်ဂှ် ဟွံဒှ်ညံၚ်ဂွံဒှ် ဒးဂစာန်ရောၚ်။ ယဝ်ရကၠိုဟ်ကေတ်မ္ဂး ပရေၚ်ဒတုဲဖဵုပိုန်ဒြပ် ကေုာံ ပရေၚ်မံၚ်စံၚ်စသုၚ်မှာဇန်ဂမၠိုၚ်ဂှ် ပိုဲပထောအ်မဇ္ဇျဟ်ဟွံဂွံ။ မူဟိုတ်ရောဟီုမ္ဂး ပေဲါပၞာန်ပၠန်ဂတးဂှ် ဒှ်ပေဲါပၞာန်မှာဇန်တအ်ရ။ ဂွံဗတိုက်ပၞာန်မာန်ဂှ် ဒးဆဝ်မ္ၚုဟ်စန်ဒက် ညးဍုၚ်ကွာန်မှာဇန်တအ်ရောၚ်။ ဒးဗဒဗဒဲါ ကုညးဍုၚ်ကွာန်တအ်ရောၚ်။
ဍာံဍာံတေအ်ဂှ် ၜိုတ်ဗတိုက်ပၞာန်ဟေၚ် ပိုဲတအ်ဆဝ်ဗ္ၚုဟ်မှာဇန်တအ်တုဲ၊ ပိုဲတအ် ဟွံကၠောန်ကမၠောန်တၞဟ် မတွံဂး ကမၠောန်ပရေၚ်စသုၚ်မံၚ်စံၚ်မှာဇန်တအ်မ္ဂး ဂွံဗတိုက်ကဵုသၞမာန်ညိဟာ? ဗတိုက်ဟွံမာန်ဂှ် ချိုတ်ပၠိုတ်ဒၟံၚ်ရ။ ပိုဲတအ်မိက်ဂွံဇၞးသၞမ္ဂး ကမၠောန်ဗွဲမဂၠိုၚ်ဂှ် ပိုဲတအ်ဒးကၠောန်ရောၚ်။
စပ်ကဵုတိဗ္ၚကၠအ်သွဝ်တအ်ဂှ် တိဗ္ၚကၠအ်သွဝ်ကောန်ဍုၚ်ပိုဲ ရဲသမၠဲတိတ် မသီလဝ်တအ်ဂှ် ညံၚ်ဂွံကလေၚ်စိုပ် တဲကောန်ဍုၚ်ပိုဲဂှ် ပိုဲဒးဖန်ကဵုရောၚ်။ ညံၚ်ရဴသၟာဗ္ၚတအ် ဂွံကၠောန်စိုတ်သၠောၚ်သပဝ်ဂှ် ပိုဲဒးဖန်ကဵုတုဲ သြောံၜဲဗၜိုတ် ညံၚ်ဂွံတိတ်ဂၠိုၚ်ၚ်ဂှ် ပိုဲဒးဖန် ဂၠာဲကဵုနဲကဲရောၚ်။ ဖိုလ်ဂုဏ်သၟာကမၠောန်တအ်ဂှ် ပိုဲဒးစဵုဒၞာကဵုရောၚ်။ ပြသၞာပရေၚ်မံၚ်စံၚ်စသုၚ်မှာဇန်တအ် မဒးတဝ်ဒၟံၚ်မုက် မပ္တံ သြောံသ္ၚုကၠေၚ်လသိုန်ကီု၊ ပရေၚ်ထတ်ယုက်ကီု၊ ပရေၚ်ထပ်ထဲသၞက်ကရဲတအ်ဂှ် ဒးသောၚ်ၜးကဵုရောၚ်။
ဟီုသရောပ်ထောအ်မ္ဂး ပြသၞာပရေၚ်စသုၚ်မံၚ်စံၚ် ဗိုက်လတက် မဒှ်ပြသၞာညးမှာဇန်တအ် မဒးတဝ်ဒၟံၚ်မုက် ရိုဟ်ဒဒှ်တ္ၚဲတအ်ဂှ် ဒှ်ပြသၞာပိုဲတအ် မဒးပသောၚ် ဒးပဂရုဖအိုတ်ရ။ ပြသၞာတအ်ဏအ် ယဝ်ရပိုဲတအ် ဗိုၚ်ပသောၚ် ရနုက်ဗပေၚ်ကဵုမာန်မ္ဂး ပိုဲဂှ် ဒှ်ညးမစဳဇန်ဖန်ဖက် ပရေၚ်စသုၚ်မံၚ်စံၚ်ဗိုက်လတက်မှာဇန်တအ် ဍာံဍာံရ။ မှာဇန်တအ်လေဝ် တန်တဴမွဲဂကောံမွဲကရောံဖဴပိုဲတုဲ ကဵုဒြဟတ်ထံက်ဂလာန် ကုပိုဲကတိုၚ်ကတိုၚ်ကၟဟ်ဟ်ရောၚ်။
ယွံသ္ဂံၚ်တအ် စိုပ်အခိၚ်အခါဏအ်မ္ဂး ပၞာန်ပၠန်ဂတးဏအ် ညံၚ်သ္ဂောံဗတိုက်ဆဝ်မ္ၚုဟ်စန်ဒက်မှာဇန်တအ် ဂွံမာန်ဟာ ဂွံမာန်ဒၟံၚ် ဂွံဂှ်မာန်ဒၟံၚ်ရ။
ပ္ဍဲညးမယိုက်ဂၠေၚ်တာလျိုၚ်လ္ၚဵုဂှ် အကာဲအရာသာ်ဝွံ ဒှ်ဒၟံၚ်ရ။ ဟီုကၠောန်တဴ ဆကမၠောန် ညံၚ်ဂွံ သၠဲပတိတ်ဒပ်ပၠန်ဂတး၊ သွက်ဂွံဗက်အကံက်အခေါန်၊ သွက်ဂွံဂၠာဲသြန်ဗော်သၟးတုဲ စပ်ကဵုကာဟိုတ်သအာၚ်ဂှ် ဟွံချပ်ဂၞန် ဟွံပဂရုရ။
ယဝ်ဒးပတောအ် နဒဒှ်ဥပမာ ပ္ဍဲဍုၚ်ကြုက် ဒဒှ်မွဲအခိၚ်တေအ်မ္ဂး အလဵုအသဳၝောအ်ဍုၚ်တေန်ကျပ်ဂှ် ဆဝ်မ္ၚုဟ်သွက်ဂွံ သွက်ဂွံသၠဲပတိတ် ဒပ်ဗကေတ်ဇကု သွက်ဂွံပါလုပ် ပ္ဍဲဂကောံပရေၚ်တိုက်ပလံၚ်တအ်ဂှ်ဟေၚ် ကၠောန်တဴအိုတ်ရ။ ကိစ္စပရေၚ်စသုၚ်မံၚ်ဗိုက်လတက် လတူမှာဇန်တအ်ဂှ် ညိလေဝ်ဟွံပဂရုရ။ ကောန်ဍုၚ်တေန်ကျပ်ဂှ် အှေ်ာသွက်ဂွံစံၚ်ဟွံမွဲ၊ ရဲတၠတမ်ရိုဟ် ဂိုၚ်ခြိုၚ်လဝ်ၜဵုတုဲ ရာန်ဟွံဂွံ မၞိဟ်လ္ၚဵုတအ် သ္ၚိသွက်ဂွံမံၚ်လေဝ် ဟွံမွဲ။ သ္ၚုကၠောဝ်တုဲ ၚုဟ်သ္ၚုလေဝ်က္ဍၚ်တဴရ။ ဣဏအ်ဂှ် ဒှ်ပြသၞာကောန်ဍုၚ်တေန်ကျပ်တအ် မဒးဒုၚ်တဝ်ဒၟံၚ်မုက်ရ။ ညံၚ်ဂွံသောၚ်ကလးကဵုအရီုအဗၚ် ကုညးတအ်ဂှ် ညးတအ်စၟဳဒၟံၚ် ဇၞော်ကဵုဒြဟတ်အိုတ်ရ။ ဆဂးဂှ် ကိစ္စဏအ် အလဵုအသဳၝောအ်ဍုၚ်တေန်ကျပ်ဂှ် ညိညဟွံရပ်စပ် ချပ်ဂၞန်ရ။ ပ္ဍဲအခိၚ်ဂှ် နူဂကောံဃံၚ်ရဲ သၟာဗ္ၚ သၟာကမၠောန်တအ် ကလေၚ်ရုဲကံက်ကေတ် ညးစၞးတုဲ ကောံဓရီုပန်မသုန်ဝါဂှ် ကိစ္စသွက်ဂွံသၠဲပတိတ် ဒပ်ဗကေတ် ကုကိစ္စဆဝ်မ္ၚုဟ် သွက်ဂွံလုပ်ဂကောံ ပရေၚ်ယိုက်ပလံၚ်ဟေၚ် ချပ်ဂၞန်တဴအိုတ်ရ။ ဟိုတ်နူဟွံချပ်ဂၞန် ပရေၚ်ကိစ္စ မစပ်ကုမံၚ်စံၚ်စသုၚ်မှာဇန်တအ်ဂှ်တုဲ လအ်တိုန်ညိဂှ် ညးစၞးတအ် ၜိုတ် (၁၀၀) တၠပြၚ်ၚ် စိုတ်ဟွံလုပ်စတုဲ ကော်ကောံဓရီုလေဝ် ဟွံဂွံရ။ ဟိုတ်နူဂှ်ရ သွက်ဂွံသၠဲပတိတ်ဒပ်ဗကေတ် သွက်ဂွံဆဝ်မ္ၚုဟ် ဂွံလုပ်ဂကောံ မယိုက်ပလံၚ်တအ်ဂှ် ကလိဂွံအံၚ်ဇၞးအောန်စှေ်ကၠုၚ်ရ။ ဣဏအ်ဂှ် ဒှ်အကာဲအရာမွဲရ။
ဟိုတ်ဂှ်ရ မိက်ဂွံပတိုန်ထ္ၜးဇြိုဟ်ဟ်နက်က်ဂှ် စပတံနူပြသၞာတိဗ္ၚကၠအ်သွဝ် ပြသၞာသၟာကမၠောန် သ္ၚုၜဵုကၠေၚ်မြေက် ပရေၚ်မံၚ်စံၚ်ဗိုက်လတက်မှာဇန်တအ်ဂှ် ဂပ်ဝ်ဒးစွံသတိဇြိုဟ်ဟ်နက်က်ရောၚ်။ ပရေၚ်စသုၚ်မံၚ်စံၚ်မှာဇန်တအ် သီုဖအိုတ်ဂှ် ပိုဲတအ်ဒးဖျေဟ်အစဳအဇန် ပ္ဍဲကမၠောန်ပိုဲ အရိုဟ်တ္ၚဲရောၚ်။ စပ်ကဵုပြသၞာတအ်ဏအ် ဒးချပ်ဂၞန်ကောံဓရီုရောၚ်။ ဒးဖျေဟ်သ္ဂုတ်သွာတ်ရောၚ်။ အတိုၚ်မဖျေဟ်လဝ် သ္ဂုတ်သွာတ်ဂှ် ဒးကၠောန်အာရောၚ်။ ဒးစၟဳစၟတ်ကလောန်ဗၜတ်ဒတုဲဖိုလ်ရောၚ်။ ပိုဲတအ်ဂှ် ဒးဒှ်ညးစၞးဒတုဲဖဵုမှာဇန်တအ်တုဲ ပိုဲတအ်ဂွံဒုၚ်စဖဵုတုပ်သၟဟ် ကုမှာဇန်တအ်ရောၚ်။ ပိုဲဒးကၠောန် စဵုကဵုမှာဇန်တအ် တီရောၚ်။
တုဲပၠန် တာလျိုၚ်ကမၠောန်ကဆံၚ်သၠုၚ် ပိုဲမပတိုန်ထ္ၜးလဝ်ဂမၠိုၚ် ညံၚ်ညးတအ် ဂွံကၠိုဟ်ကေတ် တာလျိုၚ်ပၞာန်ပၠန်ဂတးဂှ် ဒးကၠောန်အာရောၚ်။ ပရေၚ်ပၠန်ဂတး သွက်ဂွံပြးဇာပ်အာ အလုံကောန်ဂကူမန်ဂှ် ဒးကၠောန်အာ စဵုကဵုညးတအ် ဒုၚ်တဲရောၚ်။ ဒးကၠောန် စဵုကဵုညးတအ် ဂွံလုပ်ဗတိုက်ဗတိုက်ကၞောတ်ပေဲါအံၚ်ဇၞးပၠန်ဂတးရောၚ်။
ယွံကောန်သ္ဂံၚ်တအ် အထံက်ဂလာန် နူမှာဇန်တအ်ဂှ် မိက်ဂွံဂွံဒၟံၚ်ဟာ၊ မှာဇန်တအ် ညံၚ်ဂွံလုပ်ပေဲါဗတိုက် သီုစိုတ်သီုစရိုတ် ပ္ဍဲမုက်ဗလးပၞာန်တအ် မိက်ဂွံကဵုပါလုပ်ကီုဟာ။ မိက်ဂွံကဵု ညးတအ်ကၠောန်ကရောမ်ပိုဲမ္ဂး ပိုဲဒးမံၚ်တုပ်ပ် ကရောမ်မှာဇန်တအ်ရောၚ်။ ညံၚ်စိုတ်မှာဇန်တအ် ဂွံထတ်ကာတ်သလောၚ်သပဝ်ကၠုၚ်ဂှ် ဒးဆဝ်မ္ၚုဟ်ကဵုရောၚ်။ ပရေၚ်ချိုတ်ဂျိုၚ်မှာဇန်တအ်ဂှ် ဒးစွံဂရုရောၚ်။ ဒတုဲဖိုလ်မှာဇန်တအ်ဂှ် နကဵုစေတနာအးအး ဒးယိုက်ဂၠေၚ် ရေၚ်တၠုၚ်ကဵုရောၚ်။ ပရေၚ်ကမၠောန်ပတိတ်ဗၞိက်ကီု၊ ပြသၞာပရေၚ်စသုၚ်မံၚ်စံၚ်ကီု၊ ပြသၞာမှာဇန်တအ် မဒးဒုၚ်တဝ်မုက် မပ္တံကဵုသ္ၚုကၠေၚ်ဌာန်ဒၟံၚ်ဗွိုက်လတက် ပရေၚ်ၜံၚ်ပၟတ်ဒှ်မၞိဟ် အလုံအိုတ်သီုဂှ် ဒးသောၚ်ကလးကဵုရောၚ်။ ပိုဲတအ်ကၠောန်ဗီုဏအ်မ္ဂး မှာဇန်တအ် ထံက်ဂလာန်ကဵုပိုဲ ဗွဲစၟတ်ရောၚ်။ ပရေၚ်ပၠန်ဂတးဂှ် ညးတအ်သ္ဍိုက်မၠာ်သၞေဟ်သၞဴရောၚ်။ ရဲသမၠဲတိတအ် ကၠုၚ်ဗတိုက်ဒေသ ဇရေၚ်ညးတအ်မ္ဂး မှာဇန်တအ် ဟွံစွံပဓါန ကုလမျီုညးတအ်မွဲသာ် ကလေၚ်ဗတိုက်ထောအ်သၞတအ် ဗွဲစၟတ်ရောၚ်။
(ဒုၚ်သဇိုၚ် ကုဂလာန်က္ဍိုပ်သကိုပ်ကြုက်မဝ်သဳတုၚ် ပ္ဍဲသၞာံ ၁၉၃၄ ဂိတုဂျာန်နဝါရဳ (၂၇)ဂှ် ဖန်ချူလဝ် ညံၚ်ဂွံကိတ်ညဳ ကုဒဒှ်ဂကူမန်)
နူဗော်ဍုင်မန်တၟိ